Damla Sulama Sistemlerinin Kurulumu

Damla sulama sisteminin faydaları artık tartışılmaz ve her üretici tarafından bilinen bir gerçek oldu. Damla sulama sistemi tarla bitkileri ve meyve bahçelerinde olmak üzere 2 farklı üretim alanında kullanılmaktadır. Bunun yanında damla sulama sistemini toprak üstü ve toprak altı olmak üzere iki sınıfa ayırabiliriz. Damla sulama sistemlerinden maksimum faydayı sağlayabilmek için bir takım kriterlere dikkat etmek ve uygulamaların bu kriterlere göre yapılması büyük önem arz etmektedir.

Netafim olarak kurulacak damlama sulama sistemiyle ilgili geçirdiğimiz aşamaları şu şekilde sıralayabiliriz;

Proje öncesi hazırlık aşaması
Proje dizayn aşaması
Montaj aşaması ve Sistemin çalıştırılarak kontrollerinin yapılması
Sistem kurulumu sonrası destek aşaması

A- Proje Öncesi Hazırlık Aşaması:

Damla sulama sisteminin proje dizaynının yapılabilmesi için bazı bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz;

a) Arazi durumu: Sistemin kurulacağı arazinin yerinin, konumunun ve meyil durumunun tespit edilmesi gerekmektedir. Bu işlemler için GPS, Google Earth veya Parsel Sorgulama Uygulaması kullanılabilir.

b) Su kaynağı: Su kaynağının yerinin belirlenmesi proje dizaynı konusunda önemli olduğu gibi su kaynağının türü kullanılacak filtre seçiminde, kalitesi ise tarımsal üretime uygun olup olmadığı ve kullanılacak kimyasalların tespitinde önemlidir. Su kalitesinin tespiti için mutlaka su analizinin yapılması gerekmektedir. Su kaynağının debisi ise proje dizaynı, operasyon sayısı ve sulama döngüsü gibi unsurlar için önemlidir.

c) Toprağın Fiziksel Yapısı: Toprağın fiziksel yapısının tespit edilebilmesi için toprak analizinin yapılması gerekmektedir. Analiz sonucunda elde edinilen verilere göre sistemde kullanılacak damla sulama borusunun damlatıcı aralığı ve damlatıcı debisi belirlenir. Toprağın fiziksel yapısı ayrıca sulama süresi ve sulama döngüsüne de etki eden bir unsurdur.

d) Bitki türü ile sıra arası ve sıra üzeri mesafe: Bu veriler proje dizaynında olduğu gibi sistem kurulumu sonrasında sulama süresi ve döngüsüne de etki eden unsurlardır.

Proje dizaynı için yukarıda sayılan bilgiler sağlandıktan sonra, bu bilgiler proje birimine gönderilir.

B- Proje Dizayn Aşaması:

Çiftçi, bayi veya agronomistler tarafından proje birimine ulaştırılan veriler ışığında dalında uzman kişiler tarafından en uygun proje dizaynı yapılır. Yapılan proje dizaynına göre malzeme listesi çıkartılarak teklife hazır hale getirilir.

C- Montaj ve Kontrol Aşaması:

1 ) Tarla Bitkileri Toprak Üstü Damla Sulama

1.1 Damla Sulama Borularının Serilmesi

Damla sulama borularının serilmesi için 5 veya 7 sıralı serme makinaları kullanılabilir. Serme makinası bacaklarının ve makaralarının iki sırayı ortalayacak şekilde ayarlanır. Serme makinasının damla sulama borusuna ve damlatıcılara zarar vermeyecek şekilde dizayn edilmiş olması gerekmektedir. Damlatıcıların yukarı bakacak şekilde serilebilmesi için damla sulama borusu ruloları, serme makinasının makaralarına doğru yönde/şekilde takılmalıdır. Ruloların nasıl takılacağı rulo üzerindeki kartonlarda da görülebilir. Serme işlemi yapılırken başlangıç ve bitiş noktalarında yaklaşık 2 mt fazla damla sulama borusu bırakmak sıcak-soğuk farkından dolayı borularda oluşabilecek çekme/kısalma olayının olumsuz etkisini bertaraf eder. Serme işlemine yaparken damla sulama borularının kazıklarla sabitlenebileceği gibi bir veya iki kişi tarafından da tutulabilir. Bunun yanında rulolarının değişiminin hızlı yapılması, borulara zarar verecek (damlama borusunun rulo kartonu arasına veya ayalardaki makaraya sıkışması veya sert bir zemine sürtmesi gibi) bir olaya anında müdahale edebilmek için en az iki kişinin bulunması ve serme esnasında gözlemlemesi gerekir.

1.2 Filtre Sisteminin Kurulması

Çalışan ekip sayısı yeterli ise damla sulama borusu serme işlemi devam ederken bir taraftan da filtre sisteminin kurulumu yapılabilir. Filtre sistemi kurulacak zeminin düz ve imkan var ise beton olması sistem için faydalıdır. Kurulumu tamamlanmış sehpalı filtre sistemi kullanmak montaj süresini kısaltmak açısından bir avantajdır. Kullanılacak filtre sisteminin su kaynağının çeşidine ve debisine uygun olması; manometre, vakum kırıcı ve gerekirse basınç sabitleme ve fazla basınç tahliye vanalarını bulundurması gerekmektedir.

1.3 Ana Hat ve Submain Boruların Montajı

Damla sulama borusu serilmiş, filtre sistemi kurulmuş arazide bir sonraki işlem projede istenen çap, uzunluk ve özellikteki Ana hat ve submain hatlarının montajıdır. Eğer vana kullanılacak ise projede istenilen özelliklere sahip vanaların belirtilen yerlere uygun bağlantı elemanları ile montajı yapılır.

Damla sulama borularının submain hatta bağlantı şekli, kullanılacak submain boru çeşidine göre iki şekilde yapılabilir. Eğer Netafim FlexNet boru kullanılıyor ise bağlantı ½” dişli dirsek, Te veya mini vanalı fittings malzemeler ile yapılabilir. PE boru kullanılıyor ise contalı çıkış nipeli veya mini vana ile yapılabilir.

Damla sulama borularının sonlarının körlenmesi için kör tapa kullanılabileceği gibi damlama borusundan kesilecek 4-5 cm’lik bir parça ile de körleme işlemi yapılabilir. Tabi bu işlemin damlama boruları gerginleştirilip sisteme su verildikten sonra yapılması daha uygun olur.

1.4 Sisteme Suyun Verilmesi ve Kontroller

Su sisteme verilmeden önce belirli bir süre boşa akıtılması sistem güvenliği açısından önemlidir. Sisteme ilk su verildiği zaman, ilk etapta suyun damla sulama borularına gitmesi istenmez. Çünkü montaj esnasında ana hat ve submain hat içinde kalacak toprak parçalarının veya diğer kirletici unsurların damlama borularını tıkama riski söz konusudur. Öncelikle ana hat ve daha sonrada submain hattın sonlarından belirli bir süre suyun akması sağlanır. Damla sulama borularının sonundan su geldikten sonra körleme işleminin yapılması daha uygundur.

Proje dizaynına göre gerekli olan sayı kadar vana açılarak sistem basınca bindirilir. Filtre giriş ve çıkış basıncı, ana hat basıncı, submain basıncı ve damla sulama borusunun en sonundaki basınç değerlerinin projeye uygun olup olmadığı kontrol edilir.

Projeye göre uygun olan ve kontrolü sağlanan basınç değerleri not edilir. Bu basınç değerlerini belirli periyotlarda kontrol etmek sistemin düzgün çalışıp çalışmadığını anlamak bakımından önemlidir.

2) Tarla Bitkileri Toprak Altı Damla Sulama

2.1 Tarla Hazırlığı

Toprak altına damla sulama borularının serilmesinden önce tarlanın toprağı derinden işleyen makinalar (dip-patlatan gibi) ile iki yönlü sürülmesi ve tasfiyesinin yapılması gerekmektedir. Derin sürüm taban taşının (pulluk tabanı) kırılması için, tesviye ise gömme derinliğinin standart olması bakımından önemlidir.

2.2 Damla Sulama Borularının Serilmesi

Öncelikle toprak altı uygulamalarında kullanılacak borunun, toprak üstü uygulamalarında kullanılan borudan farklı olduğu unutulmamalıdır. Bunun için Netafim Dripnet PC AS veya Dripnet PC AS XR damlama boruları kullanılmalıdır.

Damla sulama borularının serilmesi için toprak yapısına ve kullanılacak iş makinasının gücüne göre 2 veya 3 sıralı toprak altı damla sulama borusu serme makinaları kullanılabilir. Serme makinası bacakları ve makaraları, projede istenen sıra arası mesafeye (80-100 cm) uygun şekilde ayarlanmalıdır. Serme makinasının damla sulama borusuna ve damlatıcılara zarar vermeyecek şekilde dizayn edilmiş olması gerekmektedir. Yanlarında çizi demiri (markör) bulunan serme makinaları sıra arası mesafelerin doğru olması için önemlidir. Gömme derinliği ise makina düz bir zemine konularak yanında bulunan baskı tekerlerinin yüksekliklerinin ayarlanması suretiyle yapılır. Bu ayar, damla sulama borusunun serme makinasının ayağından çıktığı nokta ile baskı tekerinin en alt noktası arasındaki mesafenin 30 cm olacak şekilde yapılır. Bazen bu derinlik ayarları 20-35 cm arasında değişiklik gösterebilir.

Toprak üstü uygulamalar da olduğu gibi damlatıcıların yukarı bakacak şekilde serilmesi gerekmektedir ve rulolar buna göre makaralara yerleştirilir.

Serme işlemine başlarken ilk etapta hedeflenen gömme derinliğine ulaşılamayacağı için serme işlemine 2-3 mt geriden başlamak gerekebilir. Böyle bir imkan yok ise gömme işlemine ilk başlanacak yerde serme makinasının ayağının sığabileceği genişlikte bir kanal kazılabilip serme işlemine hep bu noktadan başlanabilir. Eğer buna da imkan yok ise son çare olarak damlama borularından 4-6 sıra olacak şekilde yastık başı yapılıp proje buna göre dizayn edilebilir.

Serme işlemine başlarken damlama borularının belirli bir süre sabit tutulması gerekmektedir. Rulo değişiminin hızlı yapılabilmesi ve boruların zarar görmemesi için en az iki kişinin bulunması idealdir. Belli zamanlarda hem gömme derinliğinin hem de sıra arası mesafenin kontrol edilmesi gerekir.

2.3 Filtre Sisteminin Kurulması

2.4 Kazı İşleri

Damla sulama borularının toprak altına yerleştirilmesi işlemi bittikten sonra ana hat ve submain hatlar için kazı işlemine geçilir. Genellikle 1 metre derinliğinde 40-60 cm genişliğinde açılan kanal yeterli gelmektedir. Tabi kullanılacak boru çapına ve proje dizaynına göre bu ölçüler değişiklik gösterebilir. Kazı yapılan yerin iç zemini düz ve keseksiz olması kullanılacak borular için önemlidir. Kazı yapılırken damlama borularına zarar verilmemelidir, kazı serme işlemi yapılan tarla ortasından yapılacak ise kazıdan önce veya kazı esnasında damlama boruları kesilebilir.

2.5 Vana grupları

Yeterli sayıda çalışan olması durumunda serme ile kazı işlemi devam ederken veya bu işlemlere başlanmadan önce vana gruplarının yapılması işi hızlandırır. Vana grupları yapılırken kullanım yerine göre basınç ayarlı vana, çift ve tek yönlü hava vanaları ile manometrelerin kullanımına dikkat edilmelidir. Vana gruplarını oluşturan unsurların en az 10 bar’a dayanıklı malzemelerden olması dış etkenlere karşı koruma sağlar. Toprak altı uygulamalarda, sistemin güvenliği ve uzun süre kullanımı için vana gruplarının öncesinde veya sonrasında kontrol filtresi olarak 3” veya 4” elek filtre kullanılması tavsiye edilir.

2.6 Ana hat ve Submain boruların montajı

Ana hat ve submain hat olarak PE veya PVC boru kullanılabilir. Projeye göre istenilen özelliklerdeki ana hat ve submain hatların montajı yapılırken daha önceden hazırlanmış veya o esnada hazırlanan vana gruplarının montajı da yapılır. Damlama borusu ile submain boru arasındaki bağlantı hazır Qflex borularla yapılabileceği gibi kör borulardan hazırlanan filizler ile de yapılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kullanılacak submain hattının (PVC veya PE boru) uygun delme aparatı ile delinip uygun conta ve çıkış nipelini kullanmaktır. Submain hattında geçerli olan bu durum flushing (tahliye) hat içinde geçerlidir.

Eğer sistemde kablolu otomasyon sistemi kullanılacak ise boruların üzeri gömleklemeden (boru üzerinin belli bir seviyede kapatılması) önce veya sonra kabloların serilmesi gerekmektedir. Serme esnasında kablolara zarar verilmemeli, kablo gerdirilmemeli ve eğer kablolar arasında ekleme yapılacak ise bu işlemin toprak üzerinde yapılması gerekmektedir.

2.7 Sisteme Suyun Verilmesi ve Kontroller

Su sisteme verilmeden önce ilk etapta Ana hat üzerinde bulunan tahliye vanalarından daha sonra submain hat üzerinde bulunan tahliye vanalarından en sonunda da flushing hatta bulunan tahliye vanalarından suyun belirli bir süre boşa akıtılması sistem güvenliği açısından önemlidir. Böylece borular içerisinde kalan kirletici unsurlar sistemden uzaklaştırılmış olur.

Proje dizaynına göre filtre sistemi, vana grupları ve sistem sonundaki basınçlar ile su sayacından geçen su miktarı kontrol edilir, daha sonraki kontrollerde karşılaştırma yapmak için not edilir.

3) Meyve Bahçelerinde Toprak üstü ve Toprak Altı Damla Sulama

Meyve bahçelerinde toprak altı damla sulama sisteminin toprak üstü damlama sulama sistemine göre farklarını şu şekilde sıralayabiliriz;

Toprak altı uygulamalarında kullanılacak damla sulama borusu, toprak üstü uygulamalarında kullanılan borudan farklıdır. Toprak altı uygulamalarında Netafim DripNet PC AS, DripNet PC AS XR, UniRam AS veya UniRam AS XR kullanılır.
Damla sulama boruları toprak altı uygulamalarında uygun makinalar ile toprağın 30-40 cm derinliğine gömülür
Toprak altı uygulamalarında damlama hatlarının sonunda Flushing (yıkama) hat bulunur.
Toprak altı uygulamalarında vana gruplarında kontrol filtresi bulunur. Su sayacı, manometreler ve vakum kırıcılar daha da önem kazanır.

Yukarıda sayılan maddeler haricinde genellikle diğer işlemler benzerlik gösterir.

3.1 Damla sulama borularının serilmesi

Toprak altı uygulamalarında, 1 veya 2 sıralı uygun makine ile fidan veya ağacın iki tarafına veya meyve türü ve yaşına göre de iki ağacın ortasına olacak şekilde tek sıra gömme işlemi yapılır. Gömme işlemi yapılırken gömme derinliğinin sağlanabilmesi için 2-3 mt geriden başlanması, buna imkan yoksa kanal veya veya her sıraya gömme makinasının ayağının batacağı şekilde çukur kazılması gerekebilir.

Toprak üstü uygulamalarında damla sulama boruları bir iş makinası vasıtası ile serilebilirken, uygun alet/makinayla el ile de serme işlemi yapılabilir.

3.2 Filtre sisteminin kurulması

Çalışan ekip sayısı yeterli ise damlama borusu serme işlemi devam ederken bir taraftan da filtre sisteminin kurulumu yapılabilir. Filtre sistemi kurulacak zeminin düz ve imkan var ise beton olması sistem için faydalıdır. Kullanılacak filtre sisteminin su kaynağının çeşidine ve debisine uygun olması; manometre, vakum kırıcı ve gerekirse basınç sabitleme ve fazla basınç tahliye vanalarını bulundurması gerekmektedir. Toprak altı uygulamalarında Filtomat veya Sigma gibi tam otomatik filtrelerin kullanılması tercih sebebidir.

3.3 Kazı işleri

Damlama borularının toprak altına yerleştirilmesi işlemi bittikten sonra ana hat ve submain hatlar için kazı işlemine geçilir. Genellikle 1 metre derinliğinde 40-60 cm genişliğinde açılan kanal yeterli gelmektedir. Tabi kullanılacak boru çapına ve proje dizaynına göre bu ölçüler değişiklik gösterebilir. Kazı yapılan yerin iç zemini düz ve keseksiz olması kullanılacak borular için önemlidir. Kazı yapılırken damlama borularına zarar verilmemelidir, kazı serme işlemi yapılan tarla ortasından yapılacak ise kazıdan önce veya kazı esnasında damlama boruları kesilebilir.

3.4 Vana grupları

3.5 Ana hat ve Submain boruların montajı

Ana hat ve submain hat olarak PE veya PVC boru kullanılabilir. Projeye göre istenilen özelliklerdeki ana hat ve submain hatların montajı yapılırken daha önceden hazırlanmış veya o esnada hazırlanan vana gruplarının montajı da yapılır. Damlama borusu ile submain boru arasındaki bağlantı hazır Qflex borularla yapılabileceği gibi kör borulardan hazırlanan filizler ile de yapılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kullanılacak submain hattının (PVC veya PE boru) uygun delme aparatı ile delinip uygun conta ve çıkış nipelini kullanmaktır. Toprak altı uygulamalarında Submain hatta geçerli olan bu durum flushing (tahliye) hat içinde geçerlidir. Toprak üstü uygulamalarında filiz/kör boru’nun toprak seviyesinden 40-50 cm veya duruma göre daha fazla uzun olması gerekir.

Eğer sistemde kablolu otomasyon sistemi kullanılacak ise boruların üzeri gömleklemeden önce veya sonra kabloların serilmesi gerekmektedir. Serme esnasında kablolara zarar verilmemeli, kablo gerdirilmemeli ve eğer kablolar arasında ekleme yapılacak ise bu işlemin toprak üzerinde yapılması gerekmektedir.

3.6 Sisteme suyun verilmesi ve kontroller

Su sisteme verilmeden önce ilk etapta Ana hat üzerinde bulunan tahliye vanalarından daha sonra submain hat üzerinde bulunan tahliye vanalarından ve toprak altı ise en sonun da flushing hatta bulunan tahliye vanalarından suyun belirli bir süre boşa akıtılması sistem güvenliği açısından önemlidir. Böylece borular içerisinde kalan kirletici unsurlar sistemden uzaklaştırılmış olur.

D- Sistem Kurulumu Sonrası Destek Aşaması

Sistem kurulumu tamamlanıp gerekli kontroller yapıldıktan sonra belirli dönemlerde kurulum yapılan tarla veya bahçe, dalında uzman kişiler tarafından ziyaret edilir.

Uzman kişiler tarafından önerilecek; sulama programına uymak, gerekli asit ve gübre uygulamalarını yapmak, belirli periyotlarda filtre sistemi ve diğer unsurların bakımını yapmak önemlidir.